NIEUW-NAMEN - In de Meester van der Heijdengroeve in Nieuw-Namen zijn gisteren resten van een prehistorische pot uit het Kauterse 'rost zand' gehaald.  Volgens archeoloog H. Jongepier van het Provinciaal Archeologisch Centrum Zeeland (PACZ) dateert de pot uit de bronstijd. Niet eerder werden er in Zeeuws-Vlaanderen artefacten van drieduizend jaar oud gevonden.

De opgraving van de eeuwenoude potscherven in de groeve in Nieuw-Namen gebeurt met de grootste nauwkeurigheid. Foto Camile Schelstraete

Beheerder Richard Bleijenberg van de groeve vond de eerste scherf van de pot twee weken geleden bij werkzaamheden nabij de groeve. Door erosie slijt steeds een laagje van de groeve af en daardoor kwamen de resten aan het licht. Bleijenberg waarschuwde meteen het PACZ en Staatsbosbeheer, eigenaar van de groeve. De vondst werd stilgehouden omdat men bang was voor 'schatgravers'. Gisteren kwamen Jongepier en zijn assistent onder het toeziende oog van boswachter H. van der Weele, de Hulster burgemeester A. Kessen en geïnteresseerde dorpelingen de rest van de pot losmaken uit het zand in de wand van de groeve. De archeoloog ging zeer voorzichtig te werk. Met een schop schraapte hij heel minutieus laagje voor laagje rond de pot weg en met een troffel werd het zand heel dichtbij de pot weggehaald. De vondst bleek nog redelijk gaaf te zijn, een halve pot kwam ongeschonden uit de groeve.

Handgevormd

"Uit ervaring kan ik zeggen dat de pot zo'n drieduizend jaar oud moet zijn. Het is duidelijk dat de pot handgevormd is", zegt Jongepier. "Ik ben benieuwd naar wat er in de pot zit. Mogelijk is het een urn en vinden we botfragmenten, of vuursteen." Mogelijk worden er later nog meer potten gevonden. De scherven en de rest van de pot worden overgebracht naar Middelburg waar de pot wordt schoongemaakt en geïmpregneerd met een speciale oplossing voor het behoud van het artefact. De scherven worden daarna aan elkaar geplakt. Jongepier was zeer enthousiast. "Iedere vondst is speciaal, maar het is nog nooit voorgekomen dat we artefacten uit de Bronstijd hebben gevonden in Zeeuws-Vlaanderen. De geldelijke waarde van de vondst is dan misschien niet groot, de wetenschappelijke waarde is dat wél." Bleijenberg meent dat de prehistorische mens die de regio heeft bevolkt ijzer probeerde te maken. Hij leidt dit af aan de vondst van vele brokken zogenaamd ijzeroer, stukken mineraalhoudend steen die door blootstelling aan water en lucht zijn gaan oxideren. Bleijenberg: "Oud-stadsarcheoloog J. Steyns zei het vroeger al; 'in de groeve hebben prehistorische mensen gelopen'. Ze lachten hem toen uit, maar hij had toch gelijk." Kessen wil de prehistorische pot graag een plaatsje geven in het pas aangekochte Landshuis in de Hulster Steenstraat, maar daar moet Staatsbosbeheer toestemming voor geven. Tot die tijd kunnen belangstellenden een kijkje gaan nemen in de groeve, waar de vindplaats en foto's van de pot te zien zijn. Bleijenberg geeft rondleidingen. De groeve is open tot en met de herfstvakantie en is ook geopend op eerste en tweede paasdag.

Door Sheila van Doorsselaer

NIEUW-NAMEN - Halsbanden om te achterhalen waar en hoe de grauwe ganzen zich over het Zeeuws-Vlaamse platteland bewegen? "Goed idee", zegt woordvoerder R. Steijn van afdeling Natuur en Landschap van de provincie Zeeland. "Te gek voor woorden", meent daarentegen natuurvorser Richard Bleijenberg uit Nieuw-Namen.

En zo staat de eenling Bleijenberg weer eens lijnrecht tegenover de gevestigde natuurbeschermingsinstanties. Zoals dat ook al het geval was rond de dominante positie van de beschermde kraaiensoorten, die volgens hem helaas met veel succes zangvogels, zwaluwen en mussen uit de regio verjaagd hebben.

Moeder gans

Ditmaal stoort het hem dat vrijwilligers van De Steltkluut met goedvinden van Staatsbosbeheer, het Zeeuwse Landschap en de provincie Zeeland grauwe ganzen proberen te behangen met halsbanden. "Zie je het al voor je dat ze met een man of vier achter die moedergans met haar kuikens aangaan om die beesten te vangen. Om ze een halsband om te doen en daarna weer los te laten? En dat in het broedgebied, in de rietvelden waar normaal gesproken niemand komt? Ze maken er paden die straks door vossen of mensen met minder goede bedoelingen worden gebruikt om bij de broedende ganzen te komen", gromt Bleijenberg. Mocht het al nuttig zijn om de grauwe ganzen te merken, dan liever met een chipring om hun poot dan met een 'groen, geel of blauw carnavalsbandje' om hun nek, stelt Bleijenberg. "Met zo'n elektronische chip hoef je ook aanmerkelijk minder ganzen te hebben om te kunnen traceren hoe ze zich over de streek bewegen". Toch vindt bijvoorbeeld provinciewoordvoerder Steijn het idee van de halsbanden zo gek nog niet. "Zo kunnen we de gangen van de grauwe ganzen in de regio zelf nagaan en erachter komen hoever ze zich van hun oorspronkelijke gebied verplaatsen. Van de populatie in de Gelderse Poort weten we dat die hooguit drie kilometer van hun broedplek wegvliegen, maar elders in het land trekken ze weer wel verder", legt provinciewoordvoerder Steijn uit. Over het trek- en schransgedrag van overzomerende grauwe ganzen in Zeeuws-Vlaanderen is weinig bekend. Wel dat ze op een vijftal plekken in de regio zitten: Saeftinghe, het Groot Eiland tussen Hulst en Axel, de Braakman, de Barrzandsche Kreek bij Breskens en het Groote Gat bij Oostburg. "We weten niet of we het wellicht deels over dezelfde groepen hebben", aldus Steijn.

Kaalvreten

Interessant om dat wel te weten, stelt hij. Ook omdat de grauwe ganzen zo links en rechts de velden kaalvreten. Wat voor de boeren tot enorme schadeposten kan leiden. "Bleijenberg heeft in zoverre gelijk dat je met chipringen minder ganzen hoeft te vangen, maar hoe dan ook moet je ook voor die methode het gebied intrekken waar ze broeden of foerageren. En bovendien werken die chips via satellieten, wat zeer kostbaar is", aldus Steijn.

Van onze verslaggever

Richard Bleijenberg uit de Nieuw-Naamse Kerkpad, was woensdagmiddag 27 maart een gelukkig man. Onder heel wat belangstelling van de pers, en in aanwezigheid van burgemeester Kessen uit Hulst, werd in de Meester van der Heijdengroeve, gelegen op een boogscheut van de woning van Richard Bleijenberg, de resten van een prehistorische pot uit het Kauterse zand gehaald. Volgens het Provinciaal Archeologisch Centrum Zeeland (PACZ) dateert de pot uit de bronstijd, het ijzertijdperk of de steentijd. Niet eerder werd er in Zeeuws-Vlaanderen materiaal van om en bij de drieduizend jaar oud ontdekt. Richard Bleijenberg vond de eerste scherf van de pot twee weken gelden bij het verwijderen van een haag bij de groeve af en daardoor werden de resten zichtbaar. Richard waarschuwde het PACZ en Staatsbosbeheer, eigenaar van de groeve. De vondst werd nog verzwegen omdat men vreesde voor diefstal ervan. Woensdagnamiddag werd de vondst door een archeoloog heel voorzichtig uit de groeve gehaald. Met een schop schraapte hij heel minutieus laagje voor laagje rond de pot weg en met een troffel werd het zand vlak bij de pot weggehaald. Na een klein half uur kon de archeoloog de pot uit het zand halen. De vondst bleek nog redelijk gaaf te zijn: een halve pot kwam ongeschonden uit de groeve. De pot kan ongeveer drieduizend jaar oud zijn. Het is duidelijk dat hij handgevormd is. De kans bestaat dat het een urne is en worden er later nog botfragmenten gevonden. De scherven en de rest van de pot werden overgebracht naar Middelburg waar hij wordt schoongemaakt en geïmpregneerd met een speciale oplossing voor het behoud van het artefact. De scherven worden daarna aan elkaar geplakt. Richard Bleijenberg denkt dat de prehistorische mens die de regio heeft bevolkt, ijzer probeerde te maken. Hij leidt dit af uit de vondst van vele brokken ijzeroer, stukken mineraalhoudend steen die door blootstelling aan water en lucht zijn gaan oxideren.

De Meester van der Heijdengroeve; de pijl situeert de plaats waar de heel oude pot (foto inzet) werd gevonden.

In het weekend van 9 tot 11 mei kon Richard Bleijenberg, samen met enkele Nederlandse archeologen, eens een kijkje nemen in een 5 meter diepe put van een bouwwerf. Deze situeert zich in de Dorpsstraat 1 te Kieldrecht, onder het vroegere gebouw van Bakkerij Bernaert. De ingenieur van aannemer Verplancke gaf hen toestemming om eerst samen met de werklieden, een kijkje te nemen en onderzoek te doen naar de geologische en archeologische situatie. Een zeer mooie getuigenis van de geschiedenis van het dorp Kieldrecht kwam daar aan het licht. Op 5 meter diepte vanaf het straatniveau, zag men wit dekzand. Dit zand is neergelegd tijdens de laatste ijstijd die eindigde 10.000 jaar geleden. Daarop rust een potzollaag van 30 cm dik (zwart zand) dat komt door een bovenliggende leefbodem, ongeveer 50 cm dik. Het is in deze laag waar men het oude Kieldrecht terug vond met aardewerkscherven uit de 14e en 15e eeuw. Het moet dan ook zo zijn dat in 1334 op het feest van Sint-Clemens in de maand november er een zware overstroming heeft plaats gevonden, dit volgens Gottschalk (deze is historicus). Het wordt nog steeds in twijfel genomen door vele kenners. Maar wat Bleijenberg en de archeologen die dagen konden zien duidt op de waarheid: ook de 50 cm dikke kleilaag toont aan dat de woonkern Kieldrecht vele jaren onder water heeft gestaan. Dat vonden zij ook terug op een zegeltekening van de huidige kerk dat eens een fort was waar de schepen konden aanleggen (zie tekening). De tekening is van Piet Brand; deze gaf ze ooit in bruikleen (Piet Brandt was archivaris van Hulst). Boven de kleilaag begint een nieuwe bewoning. Ook daar is aardewerk gevonden maar dan uit de 16e en 17e eeuw, waaronder een fragment van een boordmankruik. Achter deze bouwwerf loopt de dreef naar het kerkhof en we merken dat deze dreef veel lager ligt dan de Dorpstraat. We kunnen nu rustig zeggen dat de Dorpsstraat op een verhoging ligt, en waarschijnlijk is dit een dijk. Voor de bouw van de huizen is dit een onstabiele bodem. Dit in vergelijking met de bouwwerken op het Singel, die staan op de oude Kouterse zanden. Graag wil ik aannemer Verplancke bedanken voor de toegang tot de werf. Daar op 5 meter diep was een leefbodem, de stille getuigen waren potscherven en een schoen uit ±1334. Deze put was voor mij als een boek, dat maar enkele dagen te zien was, en dat nu waarschijnlijk voor altijd gesloten blijft.

Een afbeelding in de marge van  een grote kaart van het gebied, toont de kerk van Kieldrecht, ingericht als fort. De spits is afgebroken en het omringende land is water geworden, getuige de bootjes die zich erop bevinden.

In de 5 meter diepe bouwput aan de voormalige bakkerij Bernaert in de Dorpsstraat kon men aan de kleur van de grondlagen zien hoe Kieldrecht veranderde door de eeuwen heen.

Door Richard Bleijenberg