Het Land van Saeftinghe verliest een markant figuur

NIEUW-NAMEN - Richard Bleijenberg stopt in oktober met het gidsen in het Land van Saeftinghe. Sinds zijn tiende levensjaar was dit land een stukje van hem. Met de komst van Het Zeeuwse Landschap in de jaren zeventig veranderde er veel. Bleijenberg werd meer aan regeltjes gebonden. Hij moet kunnen gaan en staan waar hij wil. Volgens eigen zeggen heeft hij in het rustgevende gebied ruim 50.000 kilometer tussen Paal en de Hedwigpolder afgelegd. "Je moet ook als gids afscheid kunnen nemen op je hoogtepunt. Wat dat betreft trek ik graag een parallel met een wielrenner die ook stopt, terwijl hij best nog een koersje kan winnen. Ik merk zo nu en dan dat mijn taak als gids best zwaar en verantwoordelijk is. Je moet de mensen die in het schor gaan iets te zeggen hebben. Ik heb nooit een opleiding genoten in die richting. Heb me alles zelf aangeleerd. Als stuurman op een schip heb ik geleerd om een bepaalde weg af te leggen naar het eindstation. Die aanlegplaats heb ik bereikt. Ik ben het nog niet zat. Dat hoor je mij niet zeggen. Maar als je als gids niet meer alles mag laten zien wat je graag wilt laten zien, dan houdt het op. Vanaf dat het Beheersplan is gekomen voelde ik me als gids in mijn vrijheid beknot. Ik ga zeker niet rusten. Maar je kunt op den duur alles wel als rustgebied aanwijzen. Ik zou niet weten wat ik als gids verstoor op die 35 vierkante kilometer. Als je heel Saeftinghe niet meer mag laten zien ben je in mijn ogen geen echte gids meer. Ja, een gids zonder land. Die geleerden hebben ons als gidsen nooit serieus genomen als het om adviezen ging. Nou ja, dat heeft mijn afscheid een beetje bespoedigd. Misschien moet ik hen wel dankbaar zijn." Richard Bleijenberg en de nieuwe eeuw. Het spookte vaak door zijn hoofd. "Het jaar 2000 leek me een magisch jaar.  Lange tijd geleden heb ik voor mezelf bepaald om het dan wat rustiger aan te doen. Ik ben niet meer zo jong. Veel vrienden van me hebben deze nieuwe eeuw nooit bereikt. Ach, als ik tussen neus en lippen vertelde dat ik er in 2000 mee zou ophouden lachten ze me allemaal uit. Maar ik meen het echt."

Acteur

Richard Bleijenberg voelde zich zo nu en dan een echte acteur in het Land van Saeftinghe. "Je moet je publiek vermaken. Saeftinghe was mijn theater. Een lach en een traan. Net als Toon Hermans. Achter sommige verhalen zat een echte traan. Zo heb ik ooit mijn buurman en zijn zoontje verloren. Dat heeft diepe indruk op me achtergelaten. Die man kwam me eerst nog vragen welk tij er was. Wat later moesten we op zoek naar hem en zijn zoontje. De grafsteen van die man is er zelfs niet meer. Dat soort zaken vind ik onverteerbaar trouwens."

Geschiedenis

De wandelstok waarmee Bleijenberg door het Land van Saeftinghe trekt heeft een geschiedenis. "Die stok heeft voor mij een grote waarde. Die komt uit een appelboom die mijn vader ooit zelf heeft geplant. Aan die stok zit een handvat. Dat is dan weer afkomstig van een oude paraplu van mijn moeder. Op een bepaald moment kwam die met dat ding in de kamer. Ik heb haar over de emotionele waarde van die stok verteld en daar was ze erg van onder de indruk. Als cadeau kreeg ik die paraplu bij mijn trouwen. Ik heb van die paraplu het handvat gehaald en dat heb ik bevestigd op de stok. En zo liep ik jaren door het schor met de herinneringen aan mijn eigen vader en moeder. Dat verhaal achter die stok vertel ik graag aan de kinderen. Je kunt dan een speld horen vallen. Ik probeer die kinderen ook altijd een les mee te geven. Dat ze naast respect voor de natuur ook respect voor hun eigen vader en moeder moeten hebben en behouden. Want je maakt soms wat mee. Ooit kwam er een jongetje hier op excursie op nieuwe schoenen. Had zijn moeder 5000 frank voor moeten betalen. En op het eind van die excursie smeet hij die vuil geworden schoenen in de container. Over respect gesproken. Kinderen moeten leren kijken naar de natuur. De natuur is rijkdom. Ik heb rijke mensen zien veranderen hier in de schorren. Door mijn verhalen gingen ze anders tegen het leven aankijken. Wie de natuur waardeert is rijk. En dat zal nooit aan tijd gebonden zijn." Bleijenberg is trots dat hij op 65 veldnamen te boek heeft gesteld. De markantste plekjes zijn benoemd en daardoor voor het nageslacht bewaard gebleven. "We hebben alle markante plekjes in kaart gebracht en benoemd zoals het Hondegat en de Kieskas. Rijkswaterstaat  hechtte er veel waarde aan en heeft er een prachtige kaart van gemaakt. Dat waardeer ik meer als sommige boekwerken over het Land van Saeftinghe. Sommige willen op een goedkope manier zich populair maken…" Archeologische vondsten zoals vuurstenen, kannen, kruiken en een graf van meer dan 1000 jaar geleden hebben Bleijenberg mede bekend gemaakt. "Die materialen hebben we nu tentoongesteld in het Bezoekerscentrum aan de Emmahaven. Een waardevolle collectie die het bekijken meer dan de moeite waard is."

Mooiste

"De mooiste herinnering aan het Land van Saeftinghe bewaar ik toch aan een dag dat we met het hele gezin het Verdronken Land van Saeftinghe introkken. Moeder had ingelegde mosselen meegenomen. De kinderen kregen na enkele uren te hebben gelopen honger, maar ik vroeg me af of die kinderen wel wisten wat honger inhield. We hebben gelopen en gelopen en uiteindelijk ploften we met z’n allen neer op een grote brok turf. Ik zag de kinderen heerlijk smullen. En toen voelde ik me alsof ik in het aartsparadijs zat. Dat gevoel zal ik nooit vergeten. Ik dacht, wat is het leven mooi. Als je maar waardeert wat er allemaal op deze aardkloot te koop is…"

Laatste

Hoe  Bleijenberg precies zijn laatste wandeling als gids zal beleven is voor hem nog een raadsel. "Er komt in oktober weer een gidsendag aan en dan neem ik afscheid. Het Land van Saeftinghe heeft me veel levensvreugde gebracht. Als tienjarig jochie was ik er al te vinden. Ik ken het gebied als mijn broekzak. Mijn hele leven is er door bepaald. Ik ging nooit op vakantie. Het Land van Saeftinghe, dat was mijn geliefde vakantie. Het is een deel van mijn leven. Straks zal ik er zeker nog te vinden zijn. Als blijk van waardering moeten ze me straks mijn gang laten gaan. Als ze mij aan banden proberen te leggen, dan zal ik mij daar tegen verzetten. Dat heb ik ook gezegd toen Het Zeeuwse Landschap werd opgericht. Ik heb hen verteld dat ze me met de politie maar uit dat Land van Saeftinghe moesten halen als ik er niet meer in mocht. Ja, en toen hebben ze me tot gids gebombardeerd. Op die manier waren ze ineens een lastpost kwijt…..”

Richard Bleijenberg tijdens een tocht door de Saeftinghe.

NIEUW-NAMEN - Er zijn grootscheepse plannen om de Meester van der Heijdengroeve in Nieuw-Namen flink uit te breiden. Eigenaar Staatsbosbeheer wil de voormalige vuilnisbelt opruimen.

Het streven is er op gericht het karwei binnen vier jaar gereed te hebben. Wanneer er precies wordt begonnen hangt af van de beschikbaarheid van het benodigde geld. Naar de precieze kosten van de sanering van de belt en de uitbreiding van de groeve wordt nog gerekend. "Vast staat dat de uitvoering van het plan heel veel geld zal kosten", weet conservator Richard Bleijenberg. "Daar kun je misschien wel drie parochiekerken in Nieuw-Namen mee opknappen. Maar de investering is het dubbel en dwars waard. De groeve zal een nog hoger aanzien krijgen." Behalve een educatief gedeelte, wordt een belangrijk deel ingericht als natuurgebied, waar dier- en plantsoorten zich ongestoord kunnen ontwikkelen. In de groeve komen de oudste bodemlagen van Nederland aan de oppervlakte. Het geologische monument lag jarenlang verborgen onder de oude vuilnisbelt van Nieuw-Namen. Op die plaats bevond zich vroeger een stinkende lage vlakte die het zandgelaag werd genoemd. Iedereen gooide er zijn afval maar weg. Na de gemeentelijke herindeling in 1970 besloot de gemeente Hulst er wat aan te doen. De put werd gedempt met huisvuil en daarbovenop werd een afgegraven stuk dijk gekieperd. Het geheel werd gecompleteerd met de aanplant van bomen. De stinkende put was verdwenen, maar meteen ook de groeve. Later hebben vrijwilligers een deel van de vuilnisbelt weer weggeschept, tot een deel van de historische groeve weer boven water kwam. Bleijenberg heeft inmiddels al meer dan 25000 bezoekers geteld. Daaronder wetenschappers uit een groot aantal landen en veel studenten. Gisteren waren er bijvoorbeeld  een paar busladingen studenten van de Hogeschool Zeeland op bezoek. Normaal gesproken kan de groeve worden bekeken op afspraak, maar komende zaterdag, tijdens de Open Monumentendag, kan iedereen er zomaar binnen lopen. De groeve is dan geopend van 13.00 tot 17.00 uur en twee gidsen staan klaar om tekst en uitleg te geven.

Leerlingen van de Hogeschool Zeeland op bezoek in het geologisch monument op de Kauter. Conservator Richard Bleijenberg geeft uitleg over de Pleistocene bodemlagen. Foto Wim Kooyman

Van onze verslaggever

Richard Bleijenberg voor de laatste keer het schor in als gids

NIEUW-NAMEN - Niet ver van het pad dat naar de historische groeve in Nieuw-Namen leidt, woont Richard Bleijenberg. Hij is met heel zijn hart verknocht aan de Kauter, de Westerschelde en het Verdronken Land van Saeftinghe. Voor zijn huis staat de brommer startklaar. Hij moet over anderhalf uur weer met een groep de schorren in.

Als gids van Saeftinghe is het een van zijn laatste tochten. Richard neemt afscheid van het gidsenteam, dat in tijd van nood natuurlijk bij hem mag aankloppen. "Ik word 65 jaar en daarom stop ik met gidsen voor scholen en groepen. Ik heb mijn hele leven in Saeftinghe doorgebracht. Als kind wilde ik weten hoe het gebied ontstaan was. Ik was en ben nieuwsgierig, ik bracht er bij wijze van spreken mijn vakanties door, ik heb er gestroopt en ik was jaren gids. Ik heb vele kilometers door de schorren gelopen. Iemand heeft uitgerekend dat ik er alles bij elkaar 50.000 kilometer afgelegd heb. Dat is de wereld rond. Ik denk niet dat iemand me dat nog na doet", vertelt Bleijenberg. Hij krabt even door zijn baard en vervolgt. "Ik heb er zoveel meegemaakt dat ik als gids kan uitpakken met gevarieerde verhalen en persoonlijke ervaringen. Dat gaat van leuke humorvolle zaken tot en met verdrinkingen. Ik stop als gids, ik ga me nu bezighouden met de cultuurhistorie van het gebied." Hij wil kennis niet uit de archieven halen of de vele boeken die over het gebied geschreven zijn. "Dat zijn vaak kopieën van herhalingen en op den duur gaan ze in hun eigen leugens geloven. Nee, ik wil kennis opdoen puur vanuit de echt gevonden zaken."

Jetje

Een van de vondsten waar Bleijenberg zelf bij was, was de ontdekking van een skelet in 1993 in het grafveld. "Een meisje, Jetje Hoed uit Hoorn, merkte dat ze op een plank stond. Het bleek een graf te zijn van meer dan duizend jaar oud. Het skelet is later naar haar genoemd, Jetje van Saeftinghe, ook al bleek het geraamte van een man te zijn. Het skelet ligt nu in het bezoekerscentrum in  de vloer onder een glasplaat en is al door duizenden bekeken. Laatst wilde ik weten wat er van de toen elfjarige Jetje geworden was. Ik vond in het telefoonboek drie families Hoed in Hoorn. De eerste die ik aan de lijn had, was Jetje zelf. Ik vertelde haar over het bezoekerscentrum en het skelet en ze zei alleen maar ‘leuk, leuk, dit vind ik leuk.’ Ze wilde meteen komen kijken. We hebben afgesproken dat ze bij een volgende speciale gelegenheid, een opening of zo, uitgenodigd wordt. Op mijn vraag wat er nu geworden is van Jetje, antwoordde ze: ‘ik ben zeker geen archeoloog geworden’." Richard Bleijenberg is een man die gemakkelijk geëmotioneerd raakt en hij steekt zijn mening ook niet onder stoelen of banken. Hij verdedigt het standpunt dat Saeftinghe niet alleen belangrijk is voor vogels, maar dat er veel meer zaken zijn die de aandacht vragen. "Denk eens aan de vele jachtpaden die er al meer dan honderd jaar liggen. Over die oude zandruggen lopen de excursies. Te weinig mensen houden rekening met het milieu. Het is Jan Boom (oud-herder van Saeftinghe, red.) die als eerste op het belang wees. Saeftinghe was de groene long in een vergiftigde Westerschelde. Dat water was in de zeventiger jaren een open riool. Er wordt nu van alles gedaan, maar ze moeten vooral zorgen dat het gebied niet wordt aangetast. Al gids kun je de mensen hierop wijzen. Op dat moment ben je het visitekaartje van Saeftinghe en dat is een hele verantwoordelijkheid." Erg vindt Bleijenberg dat het gebied, eigendom van de staat, beheerd wordt door Het Zeeuws Landschap en dat de gidsen, die als vrijwilligers het gebied moeten ‘verkopen’ aan de bezoekers, nooit betrokken worden bij adviezen, beleids- en beheersplannen. "Ze regelen alles van hogerhand en luisteren niet naar de basis. Saeftinghe is er niet alleen voor de vogels, het is ook een belangrijk natuurgebied voor de mensen." 

Leut

Hij tapt weer even uit zijn vaatje vol herinneringen en vertelt dan met een wat van emotie trillende stem: "Afgelopen zondag gidste ik een groep uit Noord-Brabant. We komen voor de leut vertelde ze, en ik diste dus wat verhalen op met een scheut humor. Ik had ze gewaarschuwd dat het vanwege het doodtij vooral spannend zou worden op het einde, dat ze tot hun knieën in het water zouden staan, maar dat ik ze allen aan wal zou brengen met een droog kruis. Aan het eind van de tocht vertelde een vrouw doodleuk: ‘Het water kwam tot aan mijn dijen, maar alles is nat van het lachen’. Op het terras in Emmapolder kreeg ik een applaus en toen haalden ze instrumenten tevoorschijn en speelden op mijn verzoek een nummer over het water. Het werd Hier aan de Haven. Echt, ik stond daar met mijn ogen vol tranen." Dinsdag 3 oktober gaat Bleijenberg voor de laatste keer het schor in met atheneumleerlingen uit Halle. "Ik heb ze al meer gehad en conservator Jos Neve heeft deze groep uitgekozen als laatste. Niet gemakkelijk, want vorige keer zei de lerares ‘ik heb hier veertig leuke kinderen bij me’ en na honderd meter vloog de slik al rond de oren. Jos denkt zeker: na zo’n groep wil hij absoluut stoppen."  Op 7 oktober is het officiële afscheid en trekken de gidsen samen Saeftinghe in en bieden ze Bleijenberg een boottocht op de Westerschelde aan. "We vormen een prima groep, vroeger was er rivaliteit en weleens onenigheid. Nu is het een groep van goede kameraden onder elkaar. Zo kan ik met vrede in het hart afscheid nemen en mijn laatste stap als gids zetten. Ik heb 33 jaar als schipper op de Westerschelde gevaren. Tijdens deze tocht kan ik een vriendelijkere en propere Schelde zien. Alleen Antwerpen verzuipt straks als ze blijven doorbaggeren. Ik ben jaren een roepende in de woestijn geweest en ik ben blij dat Ludo Dirks nu het boek Over Stromen en Overstromen heeft geschreven. Als men de drempels wegbaggert, verdwijnen de ‘remmers’ en kan bij een situatie zoals 1 februari 1953 een onstuitbare muur van water op Antwerpen afkomen.”

Kogels

Eind jaren zeventig vond Bleijenberg op de rand van Saeftinghe een partij kogels. De munitie werd tot ontploffing gebracht door de ontmijningsdienst. "Een krater van een meter diep bleef achter. Toen ik een maand later met een groep voorbij kwam, vertelde ik dat daar Duitse munitie had gelegen uit de Tweede Wereldoorlog. Na de excursie kwam er een Belg naar me toe en stelde dat ik een onwaarheid had verteld. De man was een gepensioneerde luchtvaartcommandant van het geallieerde leger die in de oorlog met een bommenwerper had gevlogen. Hij vertelde over de drie routes die hij gevlogen had vanuit Engeland en dat deze over de Westerschelde zo gevaarlijk was. Vanwege het afweergeschut vloog men in formatie en hij kon zich het vluchtschema nog exact voorstellen. De piloten was verteld dat er 35 kilometer van de kust een moeras lag waar ze hun ‘kist’, bommen en munitie konden droppen in geval van nood. De man had er nooit over gesproken en was echt ontdaan. Na jaren over het gebied gevlogen te hebben was hij er nu voor het eerst te voet door getrokken. Als ik denk aan wat die man meegemaakt heeft, schiet mijn gemoed weer vol”, stelt Bleijenberg die nog éénmaal terug wil komen op de cultuurhistorische waarde van het gebied. Alles wat hij heeft gevonden in al die jaren heeft hij genoteerd en in kaart gebracht. Er zijn zaken uit de Wereldoorlog, maar ook uit de Middeleeuwen. Ik heb veel vertrouwen gehad in boeken, maar ik ben er achter dat er ook veel leugens in staan. Waarom verteld de ene historicus bij het zien van een rode laag zand dat het restanten van een steenbakkerij zijn en de andere dat het een eroderende laag is? Alle vondsten moeten wetenschappelijk onderzocht worden door het ROB (Rijksdienst van het Oudheidkundig Bodemonderzoek, red.). Men moet meer onderzoek doen en minder schrijven."

‘Het visitekaartje van Saeftinghe’ stopt ermee als gids. Richard Bleijenberg gaat zich bezighouden met de cultuurhistorie van het gebied. Foto Camile Schelstraete

Richard Bleijenberg met beenderen die hij vond aan de rand van de Schelde. Foto Camile Schelstraete

Door Jeanette Vergouwen

Vanaf zijn vroege jeugd struint Richard Bleijenberg (64) uit Nieuw-Namen al door Het Verdronken Land van Saeftinghe. Om te spelen, te vissen, te stropen, archeologisch onderzoek te doen, flora en fauna te bekijken of gewoon rustig van de natuur te genieten. Sinds Het Zeeuwse Landschap midden jaren zeventig beheerder van het grootste brakwaterschor van Europa werd, leidt hij op verzoek van de stichting, mensen rond over schorren en slikken. Vandaag, zaterdag 7 oktober 2000, neemt Bleijenberg op de jaarlijkse gidsendag afscheid als rondleider door Saeftinghe.

Een gezonde dosis moralisme is Richard Bleijenberg nooit vreemd geweest. Bezoekers van Het Verdronken Land van Saeftinghe werden altijd al gewezen op de unieke natuurwaarde van de 3500 hectare slikken en schorren. De immer uitdijende populatie zilvermeeuwen die het broedsel van bedreigende kleinere vogels opvreet en de kans dat het reservaat wordt besmeurd door een olieramp vanaf de druk bevaren Westerschelde of illegale lozingen uit het Antwerps havengebied noemde hij in zijn begeleidende praatjes vaak als bedreigingen van al dat moois. Maar de laatste jaren blijft het daar niet bij. Nu de havenbaronnen uit Antwerpen wederom op hun poot spelen en schreeuwen om verdere verdieping van de Westerschelde en nieuwe dokken aanleggen, is het tijd voor tegengas. Zeker als Bleijenberg belangstellende uit België rondleidt en helemaal als het jongeren, die beleidsbepalers van de toekomst zijn. De leerlingen van het Xaveriuscollege uit Borgerhout zullen het dan ook horen tijdens één van de laatste officiële rondleidingen die Bleijenberg geeft. Hij heeft net steun gevonden bij een wetenschappelijk rapport van de Vlaming Ludo Dirks. Die waarschuwde vorige week in zijn boek Over Stromen en Overstromen dat het verder uitdiepen van de vaargeulen in de Westerschelde in Antwerpen een watersnoodramp kan veroorzaken die vergelijkbaar is met die van ’53. Bleijenberg wist het al langer. Het verder kanaliseren van de Westerschelde zal zich op enig moment wreken. Het wegbaggeren van alle natuurlijke drempels en remmers die zich nog in het estuarium bevinden, leidt er toe dat Antwerpen in het stormseizoen bij springtij in één keer onder water kan staan. Zeker omdat de overheden in Vlaanderen geen serieuze rampscenario’s heeft opgesteld en uitgewerkt. "In Vlaanderen zeggen veel beleidsmakers nog steeds dat ze wel een oplossing verzinnen op het moment dat er wat gebeurt. Het besef dat het dan al lang te laat is, wil maar niet doordringen. En dat kan vroeger of later mensenlevens kosten. Jullie studeren, jullie zijn de mensen van de toekomst. Steekt deze waarschuwing daarom in jullie kop en doe er wat mee als jullie zelf beslissingen nemen," predikt Bleijenberg voor de aandachtig luisterende studenten in spe. De twee begeleidende docenten van het Xaveriuscollege hebben geen moeite met Bleijenbergs politiekgetinte uitweidingen. De leerlingen zijn zeventien, achttien jaar en kunnen zich zelf wel een mening vormen, vinden ze. De Xaverianen horen de wijze lessen van Richard geïnteresseerd en zonder commentaar aan. Maar de verhalen over wetenswaardigheden en vooral gevaren van Het Verdronken Land boeien de meesten meer. Verhalen over de eenzame boom die het graf van de favoriete hond van voormalig schaapsherder Jan Boom markeert; over de elfjarige Jetje Hoed die zeven jaar geleden per ongeluk een gaaf graf van dik duizend jaar oud ontdekte; over Saeftinghe als munitiedepot (in de oorlog moesten geallieerde piloten hun lading bommen en munitie in ‘het moeras’ droppen als ze hun doel in Duitsland niet konden halen, hoorde Bleijenberg van een voormalig gevechtsvlieger) en als kraamkamer voor flora en fauna. Het meeste indruk maakt, als vaker, de verdringing van twee dorpsgenoten van Bleijenberg eind jaren zestig: een vader en zoon die op de elfde verjaardag van het jochie de nieuwe hengel uitproberen en worden verrast door een plotseling opkomende vloed. Het drama zorgt even voor gepaste stilte op het uitgestrekte schor, maar schrikt de leerlingen niet helemaal af. Als de gids vraagt of ze de gemakkelijke (over het schor naar de dam) of de moeilijke (door geulen en plassen) weg terug willen lopen, kiezen allen voor de moeilijke weg. De kans om een medeleerling of docent in de modder te zien wegzakken, wil niemand zich laten ontgaan. Verder dan een besmeurde, natte broek laat geen van de bezoekers het komen. Het parkoers bleek ondanks de nattigheid geen onoverkomelijke hindernissen te bevatten. Bleijenberg heeft het hen ook niet echt moeilijk willen maken, omdat het Xaveriuscollege wordt bevolkt door modelleerlingen. "De studenten van deze school luisteren aandachtig en hebben eerbied voor de natuur. Dat is niet altijd zo. Op mijn laatste tocht komt er bijvoorbeeld een groep uit Halle. Hoewel ze van dezelfde leeftijd zijn, is het met leerlingen van die school altijd ellende. Met slijk gooien, sigaretten roken en overal doorheen schreeuwen. Tijdens dat soort rondleidingen zeg ik niet veel, want ik heb toch niet het idee dat er ook maar iemand bij is die iets wil opsteken." 

Beetje dwars

Na het uitwisselen van wat beleefdheden over en weer springt Bleijenberg op zijn Vespa Piaggio Super Bravo. Zonder helm. Op de wegen door de polders in het uiterste oosten van Zeeuws-Vlaanderen is het niet druk en een natuurmens past zo’n helm gewoon niet. Een verdwaalde politieagent die Richard tuffend op zijn brommobiel tegenkomt, wil nog wel eens quasi-bars vragen of ‘meneer’ een helm op zijn knar wil zetten. Maar daadwerkelijk actie ondernemen als de aangesprokene meldt dat-ie het tijd vindt om ‘weer eens weg te wezen’ heeft geen vertegenwoordiger van de sterke arm ooit gedaan. Bleijenberg is nou eenmaal een beetje dwars, weten ook de plaatselijke dienders. Zo lang hij er niemand kwaad mee doet, voelt geen wetshandhaver zich verplicht op zijn strepen te staan, lijkt het. Het typeert de positie van Bleijenberg. De Kauterkabouter, een eretitel die hij dankt aan woonplaats Nieuw-Namen (de Kauter) en zijn gedrongen gestalte en grijze baard, wekt wel eens ergernis bij vertegenwoordigers van overheidsorganen of natuurbeschermingsverenigingen. De beheerder van de groeve in Nieuw-Namen, amateur-archeoloog en cultuurhistoricus, Saeftinghekenner en -gids, voormalig visser en baggeraar heeft over alle landschappelijke ontwikkelingen tussen het Antwerps havengebied en Baalhoek een mening. En is niet te beroerd die ongezouten te laten horen en in de publiciteit te brengen. Het gezegde ‘wiens brood men eet, wiens woord men spreekt’, is daarbij niet aan hem besteed. Als schipper op een baggerschuit klaagde hij fabrieken aan die - legaal of illegaal - giftige stoffen op de Schelde loosden. Als gids van Het Zeeuwse Landschap hekelt hij de rigide opstelling van ‘groene jongens’ en vogelaars. Volgens Bleijenberg is het overdreven dat Het Zeeuwse Landschap de bezoekers, zelfs met gids, maar een ‘zakdoek laat zien van het grote laken dat Saeftinghe is’. Het kan ook geen kwaad om wat zeebries, zouterik of zee-alsem te plukken om belangstellenden het blad te laten zien, ‘de deodorantgeur’ te laten ruiken of het rauwe plantje te laten proeven. Je kan wel vertellen dat de grote schijnspurrie zijn blaadjes sluit bij elke vloed die over het plantje stroomt, maar het is natuurlijk veel aanschouwelijker om het petieterige plantje te plukken om in een plasje water te laten zien hoe de schijnspurrie zijn kelkje sluit.

Modder

De kleine krabjes die overal in de geulen rondkruipen, houden er ook geen blijvend trauma aan over als Richard stadsmensen laat zien dat zijn oogjes op steeltjes zitten. Als ze diep in de modder wegkruipen bij dreigend gevaar, stellen de ‘periscoopoogjes’ de beestjes in staat om weer tevoorschijn te komen als het gevaar is geweken. Saeftinghe is sterk en levenskrachtig genoeg om het plukken van wat plantjes en het vangen van wat beestjes te overleven, stelt Bleijenberg. Met die mening stoot hij ’groene jongens’ nog wel eens tegen het hoofd. Veel mensen die met het beheer en de exploitatie van Het Verdronken Land, de Meester Van der Heijdengroeve en de Oost-Zeeuws-Vlaamse en Wase polders te maken te hebben, hebben dan ook een haatliefde verhouding met Bleijenberg. Maar, in tegenstelling tot de baggerfirma die hem na teveel negatieve publiciteit in de media op de keien smeet, de meeste (zich) aangevallen (voelende) personen of instanties kunnen leven met de kritiek van Bleijenberg. Ze zijn er van overtuigd dat hij, hoewel hij met de kritiek op hen de plank echt misslaat, het meestal goed meent. Op een enkele wantrouwende geest na geloven de bekritiseerden bovendien dat hij geen kritiek levert voor persoonlijke eer en glorie, maar voor het - in zijn ogen - algemeen belang. Volgens Bleijenberg is het in echt belang van de streek dat criticasters immers waakzaam blijven. Hij stopt met het gidsen, omdat hij bijna de pensioengerechtigde leeftijd van 65 heeft bereikt. De rondleidingen met schoolklassen heeft hij na een kwart eeuw wel gezien, het is tijd voor vers bloed en nieuwe gidsen met een eigen manier van vertellen. Bovendien, zo geeft hij schoorvoetend toe, bevalt het hem minder dat de vogelaars en natuurpuristen steeds meer te zeggen krijgen.

Onderzoek

Dat hij als gids stopt, wil overigens niet zeggen dat Bleijenberg niet meer in Het Verdronken Land komt. "Toen ik laatst met de nieuwe directeur van Het Zeeuwse Landschap door Saeftinghe wandelde, heb ik hem gezegd dat ik wel onderzoek wil blijven doen. Ik hoop de komende jaren veel te weten te komen over de cultuurhistorie van het gebied. De directeur heeft me de toegang niet verboden." Bleijenberg  zou het overigens ook vreemd hebben gevonden als hij wel een toegangsverbod zou krijgen. Hij denkt tenslotte in de eerste plaats aan het belang van Saeftinghe. Zo wil hij de komende tijd opnieuw aandacht vragen voor de lozingen van chemische bedrijven op de Westerschelde. Het afvalwater van de fabrieken in het havengebied wordt weliswaar regelmatig gecontroleerd, maar Bleijenberg begrijpt nog steeds niet waarom de lozingspijpen zich meters onder de waterlijn bevinden. Hij zag de laatste maanden ook weer regelmatig ‘tomatensoep’, dat sterk op het vroeger geloosde gif lijkt, uit een aantal leidingen in de Schelde stromen. "Aandacht voor de bestrijding van vervuiling blijft gewoon nodig, vooral in een tijd dat alleen aan economische groei wordt gedacht. De Antwerpse Haven wil een enorme berg zwaar vervuild, giftig slib in het nooit gebruikte Doeldok storten. Niemand protesteert of vraagt iets. Dat kan later vervelende verrassingen opleveren." Hij herhaalt het nog maar eens. Kritiek is van levensbelang voor een gezonde maatschappij. "Er moet oppositie zijn. Machthebbers en beleidsbepalers dienen rekenschap af te leggen over hun handelen. Criticasters voorkomen dat we met zijn allen aan één kant van het touw trekken en de verkeerde kant oplopen."

Richard Bleijenberg neemt afscheid als gids van Het Verdronken Land van Saeftinghe, maar dat wil niet zeggen dat hij daar niet meer zal komen. Foto’s Peter Nicolai

Door René Hoonhorst